Βλεμματική επαφή: Η σημασία της
Η βλεμματική επαφή είναι από τις πρώτες αλλά και πιο σημαντικές προγλωσσικές δεξιότητες που μπορεί να αναπτύξει ένας άνθρωπος από την βρεφική του κιόλας ηλικία και αφορά τον τρόπο έναρξης της επικοινωνίας με τους ανθρώπους.
Για ένα μωρό ξεκινάει περίπου στις έξι με οκτώ πρώτες εβδομάδες μετά την γέννηση και αφορά κυρίως τα άτομα που είναι στο κοντινό του περιβάλλον. Είναι μια πολύ σημαντική δεξιότητα, καθώς αποτελεί την πρώτη προσπάθεια του παιδιού για επικοινωνία και τη βάση για τη σωστή γλωσσική του ανάπτυξη, της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της μάθησης. Το βρέφος/ παιδί, λαμβάνει πολλά ερεθίσματα από την βλεμματική επαφή με τον συνομιλητή (κινήσεις σώματος, παραγωγή ήχων, έκφραση συναισθήματος κ.α.)
Η έλλειψη βλεμματικής επαφής έχει συνδεθεί με τις αναπτυξιακές διαταραχές, καθώς παρατηρείται πως τα περισσότερα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές αντιμετωπίζουν δυσκολία στην βλεμματική επαφή. Εδώ και δεκαετίες οι ειδικοί προτείνουν και χρησιμοποιούν τεχνικές πρόκλησης και βελτίωσης της βλεμματικής επαφής και πολλές φορές, η εκπαίδευση αυτή είναι η πρώτη που εφαρμόζουν στη θεραπεία τους.
Πώς μπορείτε να ενισχύσετε την βλεμματική επαφή;
1. Τραγούδια
Τραγουδήστε τραγούδια τα οποία περιλαμβάνουν κινήσεις ή προσθέστε εσείς κινήσεις μέσα σε αυτά. Οι παύσεις μέσα στα τραγούδια είναι πολύ σημαντικές. Αν το παιδί δεν σας κοιτάξει, σταματήστε το τραγούδι μέχρι να γίνει επαναφορά της βλεμματικής επαφής.
2. Σαπουνόφουσκες
Ενώ παίζετε, σταματήστε ξαφνικά και περιμένετε να κάνει το παιδί κάτι για να σας δείξει ότι θέλει να συνεχίσετε. Αυτό μπορεί να είναι βλεμματική επαφή, χειρονομία, κάποιος ήχος ή οτιδήποτε άλλο χρησιμοποιεί το παιδί για να σας προτρέψει να συνεχίσετε το παιχνίδι.
3. Γαργαλητό
Σταματήστε και ξαναρχίστε αμέσως μόλις το παιδί σας κοιτάξει.
4. Αντικείμενα κοντά στο πρόσωπό σας
Καθίστε απέναντι από το παιδί στο ύψος του και φέρτε ένα επιθυμητό αντικείμενο μπροστά στο πρόσωπό σας, ώστε η ματιά του να στραφεί προς τα εσάς. Όταν συναντηθούν τα βλέμματα σας, χαμογελάστε και δώστε του το επιθυμητό αντικείμενο.
5. Κρυφτό (κουκου- τσα)
Κρύψτε το πρόσωπό σας πίσω από τα χέρια σας ή πίσω από ένα ύφασμα, χρησιμοποιήστε επιφωνήματα και όσο το παιδί διασκεδάζει, συνεχίστε το παιχνίδι!
6. Βιβλία με εικόνες και ήχους
Κρατήστε ένα παιχνίδι κοντά στο πρόσωπό σας, πατήστε το για να παράγει ήχο, έπειτα σταματήστε. Μόλις το παιδί σας κοιτάξει, ξεκινήστε την διαδικασία από την αρχή.
7. Επιβράβευση
Επιβραβεύστε την συμπεριφορά αλλά μόνο μία φορά. Η συνεχής επιβράβευση θα μάθει στο παιδί ότι κάθε φορά που σας κοιτά θα παίρνει για παράδειγμα ένα γλυκό, κι με αυτό τον τρόπο θα αποδυναμωθεί η ορθή συμπεριφορά.
8. Μίμηση
Μιμηθείτε όσο περισσότερο μπορείτε αυτά που κάνει το παιδί αλλά και τον τρόπο που χειρίζεται τα αντικείμενα κατά την διάρκεια του παιχνιδιού.
9. Παιχνίδι με μπάλα
Ενώ παίζετε «πέτα – πιάσε» και πριν πετάξετε την μπάλα στο παιδί, βεβαιωθείτε πως το παιδί σας κοιτάζει. Αν δεν διατηρεί οπτική επαφή, κρύψτε την μπάλα πίσω από την πλάτη σας μέχρι το παιδί να σας κοιτάξει
Επιπλέον, καλό είναι να θυμάστε τα εξής:
Προσαρμόστε τις τεχνικές στο παιδί ανάλογα με την ηλικία, τον χαρακτήρα, τις επιθυμίες του.
Μην υπερβάλλετε με τεχνικές/ δραστηριότητες και ερεθίσματα να είστε επικεντρωμένοι στον αρχικό σας στόχο.
Ενθαρρύνετε την βλεμματική επαφή σε κοινωνικές συνθήκες.
Μην αναγκάζετε ποτέ το παιδί να σας κοιτάξει γιατί αυτό δεν έχει κανένα νόημα.
Όλες οι δραστηριότητες έχουν ως στόχο το παιδί να κατανοήσει ότι μπορεί το ίδιο χρησιμοποιώντας τα μάτια του, τις κινήσεις του και τον τρόπο που αλληλεπιδρά να προκαλέσει μια θετική αντίδραση από ένα άλλο άτομο.
Όλες οι δραστηριότητες καλό θα είναι να γίνονται στα πλαίσια του παιχνιδιού και όχι της εκπαίδευσης. Αυτό λοιπόν σημαίνει ότι θα πρέπει να προσφέρει ευχάριστα συναισθήματα στο παιδί και όχι θυμό, πίεση ή εξαναγκασμό.
Βιβλιογραφία
Hwang, B. & Hughes, C. (2000). Increasing early social-communicative skills of preverbal preschool children with autism through social interactive training. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps,25, 18-28. https://doi.org/10.2511/rpsd.25.1.18
Parish-Morris J, Chevallier C, Tonge N, Letzen J, Pandey J and Schultz RT (2013) Visual attention to dynamic faces and objects is linked to face processing skills: a combined study of children with autism and controls. Front. Psychol. 4:185. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2013.00185
Senju, A., Yaguchi, K., Tojo, Y., & Hasegawa, T. (2003). Eye contact does not facilitate detection in children with autism. Cognition, 89(1), B43-B51. ISO 690. https://doi.org/10.1016/S0010-0277(03)00081-7