Πώς τα τραυματικά γεγονότα ζωής επηρεάζουν τη μάθηση;

Τι είναι το συναισθηματικό ή ψυχολογικό τραύμα;

Η δυνατότητα αναγνώρισης ενός ψυχικού τραύματος έχει αλλάξει ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Μέχρι πρόσφατα, το ψυχικό τραύμα παρατηρούνταν μόνο σε στρατιώτες που γυρνούσαν από ένα πόλεμο. Στην δεκαετία του 1960 με τις κινήσεις ανεξαρτητοποίησης των γυναικών ο όρος διευρύνθηκε και το συναισθηματικό τραύμα άρχισε να περιλαμβάνει την σωματική και σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών και των παιδιών. Σήμερα, μετά τις ανακαλύψεις το 1990 –που είναι γνωστή ως “η δεκαετία του εγκεφάλου”- η έννοια του ψυχικού τραύματος έχει διευρυνθεί ακόμη περισσότερο.

Πρόσφατες μελέτες ανακάλυψαν ότι το συναισθηματικό τραύμα μπορεί να είναι αποτέλεσμα διαφόρων γεγονότων, όπως ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, ο χωρισμός από μια σημαντική σχέση, μια εξευτελιστική εμπειρία, μια απειλητική για τη ζωή εμπειρία ή νόσος ή κάποια αναπηρία και άλλες παρόμοιες καταστάσεις.

Τα τραυματικά γεγονότα μπορεί να προκαλέσουν σοβαρό συναισθηματικό βάρος, ακόμη και αν δεν περιλαμβάνουν σωματική βλάβη.

Ένα συναισθηματικό τραύμα περιέχει τρία κοινά στοιχεία:

• Είναι απρόσμενο

• Το άτομο ήταν απροετοίμαστο

• Δεν υπήρχε κάτι που το άτομο θα μπορούσε να κάνει για να μην συμβεί.

Δεν είναι το γεγονός από μόνο του αυτό που καθορίζει αν κάτι θα είναι τραυματικό για κάποιον, αλλά η εμπειρία και η ερμηνεία του ατόμου για το γεγονός. Και δεν είναι προβλέψιμο πως ένα άτομο θα αντιδράσει σε ένα συγκεκριμένο γεγονός. Για παράδειγμα, κάποιος που προσπαθεί να ελέγχει τα συναισθήματά του και όλα όσα συμβαίνουν γύρω του, θα ήταν έκπληξη – ακόμη και ντροπή- να πάθει ένα ατύχημα ή να χάσει την δουλειά του.

Η ένταση ενός ψυχολογικού τραύματος σχετίζεται με τη σοβαρότητα του τραυματικού γεγονότος και καθορίζεται από παράγοντες, όπως η ηλικία, το πλαίσιο, η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου τη δεδομένη στιγμή, τα γεγονότα, που ακολούθησαν το τραυματικό γεγονός, κλπ. Το επαναλαμβανόμενο τραύμα, όταν συμβαίνει σε ενήλικο άτομο διαβρώνει τη δομή μιας προσωπικότητας που έχει ήδη διαμορφωθεί.

Στην παιδική ηλικία, ωστόσο, ταυτόχρονα διαμορφώνει και διαβρώνει την προσωπικότητα.

«Οι απωθημένες τραυματικές εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας αποθηκεύονται στο σώμα μας και, παρόλο που παραμένουν ασυνείδητες, εξακολουθούν να επιδρούν επάνω μας ακόμα και όταν είμαστε ενήλικες», επισημαίνειι η Alice Miller. Έτσι ενώ έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε το τραύμα ως αποτέλεσμα ενός τρομακτικού και στενάχωρου γεγονότος πολλά παιδιά βιώνουν τραύμα μέσω συνεχούς έκθεσης σε αυτό, καθ ‘όλη την πρώιμη ανάπτυξή τους, εξαιτίας κακοποίησης, παραμέλησης, έλλειψης στέγης, ενδοοικογενειακής βίας ή βίας στις κοινότητές τους ή άλλων στρεσσογόνων γεγονότων.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος σε μια φυσιολογική, χωρίς άγχος ημέρα κατασκευάζει μνήμες για γεγονότα, που έχουμε βιώσει, οι οποίες αποθηκεύονται σε τρία στάδια: απόκτηση, εδραίωση και ανάκτηση.

Η αμυγδαλή μέσω του συνδυασμού αισθητηριακών εμπειριών και συναισθημάτων επεξεργάζεται και ερμηνεύει την εμπειρία, ώστε να μπορεί να γίνει μνήμη. Ακολούθως ο ιππόκαμπος την αποστέλλει σε ολόκληρο τον εγκέφαλο (σε κατάλληλο χώρο αποθήκευσης) και εδραιώνει την εμπειρία. Η ανάκτηση των πραγματικών αναμνήσεων κινητοποιεί τη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού και έτσι όταν θέλουμε να σκεφτούμε ένα γεγονός, ο προμετωπιαίος φλοιός το ανακτά και το θυμόμαστε.

Ο εγκέφαλος, σε στιγμές που βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα απειλητικό για τη ζωή μας γεγονός, συμπεριφέρεται διαφορετικά. Τότε η αμυγδαλή στέλνει ένα σήμα έκτακτης ανάγκης στον υποθάλαμο, κορτικοστεροειδή απελευθερώνονται στο αίμα για να προετοιμάσουν το σώμα για δράση ενεργοποιώντας έτσι την αντίδραση πάλης ή φυγής. Η εγρήγορσή μας αυξάνεται και η αμυγδαλή αναστέλλει τη δραστηριότητα του προμετωπιαίου φλοιού, αντίδραση εξαιρετικά χρήσιμη, καθώς ο προμετωπιαίος φλοιός λειτουργεί σημαντικά βραδύτερα και καθώς προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει, το σώμα μας μπορεί να υποστεί βλάβη. Αργότερα, μόλις νιώσουμε ασφαλείς, έχουμε χρόνο να σκεφτούμε.

Σε σχέση με τη μνήμη τα μέρη του εγκεφάλου, που εμπλέκονται στο σχηματισμό μνήμης, διακόπτουν τη λειτουργία τους, όταν αντιμετωπίζουν μια τραυματική εμπειρία. Μπορεί να ξεχάσουμε τι συνέβη σε ένα τραυματικό γεγονός, γιατί η ενεργοποίηση της αντίδρασης πάλης ή φυγής εμποδίζει τα τμήματα του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία και την ανάκτηση αναμνήσεων να λειτουργούν αποτελεσματικά. Σε περίπτωση συνεχιζόμενου τραύματος μπορεί να προκύψουν συνεχιζόμενα προβλήματα με τη μνήμη και τη σχετική διαδικασία οδηγώντας σε αποσύνδεση. Ο ιππόκαμπος, ο οποίος είναι σημαντικός για το σχηματισμό μνήμης και την εδραίωσή της, μπορεί να υποστεί βλάβη από τη συνεχιζόμενη έκθεση σε ορμόνες του στρες. Σε σχέση με τη μνήμη, τα μέρη του εγκεφάλου που εμπλέκονται στο σχηματισμό μνήμης διακόπτουν τη λειτουργία τους, όταν αντιμετωπίζουν μια τραυματική εμπειρία. (θυμηθείτε τη λειτουργία του προμετωπιαίου φλοιού).

Είναι σαφές, ότι το χρόνιο τραύμα μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα με τη μάθηση και τη συμπεριφορά. Κάποιοι μαθητές μπορεί να αντιμετωπίζουν προβλήματα, που σχετίζονται με εξασθενημένη μάθηση και απόδοση δυσκολία ρύθμισης της προσοχής, προβλήματα στις εκτελεστικές λειτουργίες (όπως ο σχεδιασμός, η κρίση, η έναρξη και η λήξη διάφορων ακολουθιών) και η αυτοπαρακολούθηση. Παρατηρείται, επίσης δυσκολία επεξεργασίας νέων πληροφοριών, δυσκολία εστίασης και ολοκλήρωσης εργασιών και προβλήματα στη σκέψη και στην ανάπτυξη της γλώσσας.

Πηγές:

1) https://traumasensitiveschools.org/trauma-and-learning/the-solution-trauma-sensitive-schools/                                                                                                     2) https://traumasensitiveschools.org/trauma-and-learning/the-problem-impact/ 3) tps://childmind.org/article/how-trauma-affects-kids-school/?fbclid=IwAR0LuaoUxkAPgn9a9zd77NGKKpfigSS6TQS13boYzURq6NQKJ0PtUqczBjk                                                                                                                       4) https://traumaawareschools.org/impact 5) https://resilienteducator.com/classroom-resources/this-is-a-students-brain-on-trauma/https://www.tasb.org/members/enhance-district/how-childhood-trauma-affects-students/