Η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο θεωρείται μια αξιοσημείωτη αλλαγή στη ζωή των παιδιών, καθώς η αλλαγή σχολικής βαθμίδας σε αυτή την περίοδο της ζωής του παιδιού σημαίνει κάτι παραπάνω από μια αλλαγή τάξης. Αφορά την μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβική, δηλαδή από το γνώριμο στο άγνωστο.
Η Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, θεωρείται σημαντικό πεδίο στην προετοιμασία των νέων για την ομαλή άνοδό τους σε μια ανώτερη γνωστική βαθμίδα, η οποία στόχο έχει την ένταξή τους στην επαγγελματική, κοινωνική και ενήλικη ζωή. Για πολλούς μαθητές αυτή η μετάβαση συνοδεύεται από ανάμεικτα συναισθήματα και προσδοκίες για το μέλλον αλλά και με ανησυχίες για το νέο σχολικό περιβάλλον.
Οι κύριες αλλαγές που συμβαίνουν είναι ατομικές, δομικές (περιεχόμενο σχολικής εκπαίδευσης) και κοινωνικές. Από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας εντοπίστηκαν οι κυρίαρχες παράμετροι όπου προσδιορίζουν το κρίσιμο στάδιο της μετάβασης από την ΠΕ στην ΔΕ και είναι οι εξής:
(α) περισσότεροι καθηγητές,
(β) νέα γνωστικά αντικείμενα,
(γ) πιο απαιτητικές εργασίες,
(δ) γραπτές εξετάσεις προαγωγής,
(ε) νέα κλίμακα βαθμολόγησης,
(στ) περιστατικά σχολικού εκφοβισμού,
ζ) θεσμικές κυρώσεις και όριο απουσιών και
(η) διαφορετικός τρόπος διδασκαλίας των καθηγητών.
Στο δημοτικό σχολείο υπάρχει ένας δάσκαλος όπου διδάσκει όλα σχεδόν τα μαθήματα και θεωρείται ο «δάσκαλος της τάξης», ωστόσο αυτή η μοναδικότητα μετατρέπεται στο γυμνάσιο και αυτό δημιουργεί ανασφάλεια στους μαθητές. Ακόμη, η βασική εκπαίδευση του δασκάλου στο δημοτικό έχει κατά κύριο λόγο παιδαγωγικό προσανατολισμό, σε αντίθεση με τον καθηγητή στο γυμνάσιο όπου έχει ακαδημαϊκό προσανατολισμό. Στο δημοτικό ο δάσκαλος έχει την δυνατότητα να αφιερώσει παραπάνω χρόνο σε μαθητές που αντιμετωπίζουν κάποιο μαθησιακό πρόβλημα ενώ στο γυμνάσιο οι ρυθμοί είναι πιο γρήγοροι και ο χρόνος που μπορούν να αφιερώσουν σε κάθε μαθητή είναι πολύ λιγότερος. Σπουδαία παράμετρο αποτελεί η σχέση μεταξύ συμμαθητών, καθώς το δημοτικό σχολείο είναι συνήθως μικρό, συνοικιακό με οικεία πρόσωπα ενώ κατά τη μετάβαση στο γυμνάσιο το σχολείο αλλάζει σε μεγάλο, ανταγωνιστικό, απρόσωπο. Επιπλέον, οι νεοεισερχόμενοι μαθητές, ενώ ήταν οι μεγαλύτεροι στο προηγούμενο σχολείο, τώρα βρίσκονται ξανά στην θέση των μικρότερων.
Οι ατομικές διαφορές των μαθητών παίζουν σημαντικό ρόλο στην διαδικασία της μετάβασης και στο πως οι ίδιοι την αντιλαμβάνονται. Παράγοντες όπως η αυτοεικόνα, το κοινωνικό άγχος, οι αυτορρυθμιστικές πεποιθήσεις σε σχέση με τον τρόπο που προσεγγίζουν την ακαδημαϊκή επιτυχία έχουν καθοριστικό ρόλο. Επίσης, ορισμένοι παράγοντες όπου δυσχεραίνουν την διαδικασία προσαρμογής στο περιβάλλον του γυμνασίου είναι: οι κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών, η προσωπικότητά τους, το οικογενειακό τους περιβάλλον, οι συνομήλικοι, οι φίλοι, το σχολείο, η ύπαρξη οικονομικών προβλημάτων, τα θέματα υγείας, οι κακές σχολικές επιδόσεις κ.α. Όλα αυτά, έχουν ως αποτέλεσμα να δυσκολεύουν την σχολική προσαρμογή και να οδηγούν σε επιθετικότητα, έλλειψη αυτοελέγχου, πρόκληση αναταραχών στο σχολείο, άρνηση συνεργασίας κ.α.
Συμβουλές προς γονείς
Τονίστε τα θετικά στοιχεία της «αναβάθμισης του παιδιού» σε άλλη κλίμακα της εκπαίδευσης χωρίς να το τρομάζετε.
Εξηγήστε στο παιδί τον τρόπο λειτουργίας του Γυμνασίου, έτσι ώστε να έχει ολοκληρωμένη εικόνα του νέου περιβάλλοντος.
Ενθαρρύνετε την επαφή με φίλους του Δημοτικού.
Δημιουργήστε ένα κλίμα ενθουσιασμού και ανυπομονησίας για τους φίλους που θα αποκτήσει στο Γυμνάσιο.
Βοηθήστε το να τακτοποιήσει και να οργανώσει τον χώρο μελέτης του όπου ακριβώς το επιθυμεί.
Προτρέψτε το παιδί να εκφράζει τα συναισθήματά του.
Δείξτε του ότι πιστεύετε στις δυνατότητές του.
«….Τίποτα και κανείς δεν παραμένει ίδιος. Η φύση απεχθάνεται τα κενά και τη στασιμότητα. Ένα σταθερό σημείο δείχνει ότι είναι μια στάση ενός ταξιδιού από τον ένα τόπο στον άλλο. Αν σταθείς κάπου για πολύ, το ταξίδι σου θα φθάσει στο τέλος. Μείνε και διασκέδασε αλλά όμως να ξέρεις ότι σε περιμένουν πολλά και διαφορετικά πράγματα ακόμα. Μπορεί να μην είσαι ικανός να διακόψεις το ταξίδι αλλά μπορείς να πετάξεις!» Barrie Hopson